Tagarchief: oorlog

Naar zachtheid en een warm omhelzen – Adriaan van Dis

Geplaatst in Romans door
Volgens Lily

Afgelopen week had ik de eer om Adriaan van Dis te mogen interviewen tijdens het Donderdagmiddagmatinee in de Goudse Schouwburg. Van Dis is on tour om zijn nieuwste boek Naar zachtheid en een warm omhelzen te promoten. De titel refereert aan het gedicht Schemering van Adriaan Roland Holst die vlak bij Van Dis in Bergen aan Zee heeft gewoond en bij wie Van Dis volgens de overleveringen nog op schoot heeft gezeten. Het werd een geweldige middag, vooral door de verhalen die Van Dis met een flinke dosis humor weet te vertellen.

Het was stil op straat. Bij een kruispunt zat een ouder echtpaar in een tuinstoel op een ongeluk te wachten.

Dit nieuwste boek is volgens de flaptekst een vergeten hoofdstuk uit zijn oeuvre. Van Dis heeft al vele boeken geschreven over de toestand van zijn familie zoals Nathan Sid, Indische duinen en het met de Libris Literatuurprijs bekroonde Ik kom terug (over zijn moeder).
Toen Adriaan negen jaar was werd hij door zijn moeder enige tijd uit logeren gestuurd naar zijn grootvader Huibert (vader van zijn moeder) en diens inwonende huishoudster Ommie (die eigenlijk Jans heette). De hardhandige vader van Adriaan werd verteerd door herinneringen aan wat er allemaal in Indië met hem was gebeurd en zorgde voor een onveilige omgeving thuis. Ommie werd de oma die Adriaan nooit had gehad. Bij haar vond hij zachtheid, zijn eigen moeder raakte hem namelijk nauwelijks aan. Dit boek is het verhaal van Adriaan en Ommie.

De tafel was gedekt. Het vlees lag op de schaal. Het zilvergoed glansde onder de schemerlamp. Grootvader schommelde de witte eetkamer binnen, gekleed voor het diner. Hij keek Adriaan koeiig aan, stapte terug, stapje naar voren, zag-ie dat goed?
‘Welke flikker heeft er aan je haar gezeten?’

Het boek bestaat voor een deel uit de beschrijvingen van het verblijf van de negenjarige Adriaan bij zijn opa vlak na de oorlog (WO II is nog voelbaar aanwezig) en voor een (kleiner) deel de bespiegelingen van de Adriaan op huidige leeftijd. Van Dis merkte tijdens het interview op dat hij door Ommie oog heeft gekregen voor de mensen in de wereld waar ‘een knoopje los’ aan zit, maar die des te interessanter zijn.

Wist Adriaan dan niet dat zijn vader jaren in een weeshuis sleet en daar ontsnappen kon door op zijn zestiende in dienst te gaan? Zo had hij zich verhard, om te overleven. Heus, zijn woede was wanhoop. ‘Hij houdt van jullie allemaal. ‘Adriaan deed zijn best het te geloven, maar waarom zweeg zijn moeder over zulke dingen?

Naar zachtheid en een warm omhelzen is een prachtig boek geworden. Een monument voor een vrouw die erg belangrijk is geweest in het leven van Adriaan van Dis. Iemand die hem heeft gevormd. Want zoals hij ook in het interview aangaf, kijk eens om naar andere mensen die je niet kent, doe eens iets aardigs, daar voel je jezelf ook beter bij. En léés vooral veel, want dan leer je de wereld van anderen kennen.

Het was een heerlijk interview met een belezen, grappige, oprecht in de wereld geïnteresseerde maar vooral aimabele man.

Fragment

De volgende morgen, aan een ontbijt van kaas en dikke boter op zelfgebakken rond brood (tegen Ommies borst gezet en met het mes naar zich toe in rechte, dunne plakken gesneden), ruziede zij met grootvader over ‘ons Adriaan’. Alsof hij hun bezit was. Grootvader vond haar te slap en Ommie hem te streng. Hun geruzie klonk net zoals bij hem thuis – alleen de g’s waren zachter. Adriaan sloop naar de marmeren hal om te krant te halen. Ommie en grootvader lazen hem meestal samen. Zij aan zij, aan de keukentafel. Heel vredig, ook al stond hij vol narigheid. Adriaan zag dat graag en zat er dan naast te tekenen.
Die ochtend spreidde hij de krant voor hun boze ogen uit, over de borden en de boter heen. Ze begrepen het gebaar. Huibert las zoals gewoonlijk sneller dan Ommie en wachtte geduldig op haar tikje op zijn hand – het teken dat hij de pagina kon omslaan. Niks ritselde zo lekker als krantenpapier.
Pas later zou Adriaan dat ritueel begrijpen. Ook in gewoontes en gebaren zat liefde.

Adriaan van Dis in de Goudse Schouwburg 12 oktober 2023

Titel: Naar zachtheid en een warm omhelzen
Schrijver: Adriaan van Dis
Uitgeverij: Atlas Contact

De offers – Kees van Beijnum

Geplaatst in Historische roman door

image (91)

Volgens Lily

Na het Neurenberg Tribunaal was het Tokyo Tribunaal de tweede keer dat een groot internationaal tribunaal recht sprak. Namens Nederland werd Bert Röhling (in het boek Rem Brink), gestuurd om deel nemen aan deze trial. Kees van Beijnum werd jaren geleden gevraagd het scenario te schrijven voor een film die over deze Tokyo Trail gemaakt zou worden. Hij kreeg hiervoor inzage in persoonlijke documenten van rechter Bert Röhling, hem ter beschikking gesteld door diens zoon Hans Röling. Ergens moet Van Beijnum gedacht hebben dat dit goed materiaal voor een boek was en begon aan De offers. Een fictief verhaal gebaseerd op een waar gebeurde geschiedenis. Hij vertelde Röhling hier niets over, die kwam erachter toen De offers in drukproef klaar was. Woest was Röhling. In de eerste plaats had hij de documenten van zijn vader niet ter beschikking gesteld voor een boek maar voor een film, en in de tweede plaats had hij zelf bijna een boek klaar over zijn vader en moeder waarin Tokyo een hoofdrol speelde. Van Beijnum vertelde in eerste instantie dat hij niets van de betreffende documenten had gebruikt, maar wijzigde toch enkele passages in zijn boek. Het boek van Hans Röhling ‘De rechter die geen ontzag had’ verscheen één dag voor De offers.

De offers gaat dus over rechter Rem Brink die in 1946 namens Nederland naar Tokyo gestuurd wordt om te oordelen over 28 Japanners. Ondanks dat hij getrouwd is begint hij een affaire met de Japanse Michenko. Uit deze relatie wordt een zoon geboren. Naast deze verhaallijn speelt ook het verhaal van de Japanse soldaat Hideki, een neef van Michenko. Hideki is zwaar teleurgesteld in het leven.

Wat is een Amerikaan? Wat is een Japanner? Wat is een volk anders dan het idee dat je ervan hebt?

Ondanks dat het verhaal een onderbelicht deel van de geschiedenis vertelt, en er vreselijke dingen gebeuren, raakt het boek me niet echt. Het blijven personages die je alleen van de buitenkant kent. De Volkskrant schreef het al: “De offers is een pijnlijke aangelegenheid: als het iets laat zien dan is het de krachteloosheid van fictie tegenover de werkelijkheid. En dat is precies de bedoeling.”
De film die gemaakt werd door Pieter Verhoeff (met het scenario o.a. van Kees van Beijnum) is niet zeer enthousiast ontvangen. Netflix zend inmiddels een serie uit over de Tokyo Trials.

Het moet veilig en gerieflijk zijn om aan de kant te staan vanwaar het oordeel over de zonde wordt geveld.

Fragment

‘Meneer Tojo, ‘ zegt Keenan, ‘ik wijs u erop dat ú hier terechtstaat. Uw daden, daar gaat het om, waar u de verantwoordelijkheid niet voor neemt. 
‘Dan heeft u mij verkeerd begrepen. Ik neem alle verantwoordelijkheden voor het regeringsbeleid, voor alle beslissingen die onder mijn leiding genomen zijn. Het beginnen van de oorlog is daar één van.  U kent mijn standpunt: de oorlog was zelfverdediging; ik beschouw hem als noodzakelijk, rechtvaardig en rechtmatig.
‘En heeft u spijt van wat er gebeurd is?’ wil Keenan weten.
‘Ik betreur alle leed,’ antwoordt Tojo, ‘maar kan geen spijt hebben van dingen die buiten mijn medeweten en tegen mijn wens in hebben plaatsgevonden. Mijn enige spijt betreft Japan en het Japanse volk.’ Hij zet z’n bril af en wrijft in zijn ogen. ‘Omdat wij de oorlog hebben verloren.’
Zodra Webb de zitting verdaagt, wordt Keenan omsingeld door journalisten. Hij posteert zich in het licht van de camera’s. Brink blijft nog even bij de deur achter de rechterstafel staan luisteren. Hij weet dat Keenan gebrand is op een doodvonnis van Tojo, het liefst van zo veel mogelijk verdachten, wat zijn reputatie als ijzervreter ten goede zal komen in de Verenigde Staten. Waar de algemene opvatting is: give them a fair trail and hang them.

image (92)

Tokyo Trial

Titel: De offers
Schrijver: Kees van Beijnum
Uitgever: De bezige bij
isbn: 9789023487586

De stamhouder – Alexander Münninghoff

Geplaatst in Historische roman door

image (76).png

Volgens Lily

Nadat zijn vader en moeder, opa en oma zijn overleden, én hij zelf met pensioen is, durft Alexander Münninghoff het aan om het verhaal van zijn familie op te schrijven. Zo ontstaat De stamhouder, een familiekroniek. Een prachtig boek over een familie die vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vanuit Letland vlucht naar Nederland (waar grootvader oorspronkelijk vandaan komt). In Den Haag aangekomen ontpopt zich een verhaal waarvan je als je het zou verzinnen, zou zeggen: dit is too much. Maar het is echt allemaal gebeurd. De vader van Alexander sluit zich in de oorlog aan bij de Waffen SS en vecht uit idealisme tegen de Sovjets. Zijn moeder wordt door grootvader in Duitsland achtergelaten zonder zoon. En Alexander zelf is jarenlang, als stamhouder van de familie, een speelbal. En dat is nog maar slechts een klein deel van het hele verhaal.

Daar in de bossen van de Brabantse Kempen, was ik in rap tempo tot een personage in een fotolijstje vervaagd, slechts kortstondig tot leven gewekt tijdens de verplichte bezoeken met Kerstmis en Pasen.

Alexander Münninghoff was jarenlang journalist. Van 1974 tot 2007 werkte hij voor de Haagsche Courant. Münninghoff heeft veel artikelen en boeken over de schaaksport geschreven. Als journalist was hij tussen 1986 en 1991 correspondent in Moskou voor de Haagsche Courant.  Münninghoff treedt nog vaak als reisleider op bij reizen naar de Baltische Staten of Rusland. Ook het leven van Münninghoff zelf gaat niet over rozen. Maar zoals hij zelf zegt: zonder zijn vrouw Ellen zou hij het allemaal niet hebben gered.
De stamhouder was in 2015 genomineerd voor de NS Publieksprijs. Dat betekent dat het boek bij de 6 best verkochte boeken van dat jaar hoorde. Winnaar werd Joris Luyendijk met Dit kan niet waar zijn. De stamhouder won wel de Libris Geschiedenis Prijs in 2015.
Dit boek leest als een trein, bijna een roman, maar dan op waarheid gebaseerd. Wat een aanrader!

image (77)
Fragment

Mijn moeder kreunt; ze heeft inmiddels Tamara in haar armen genomen om haar zenuwen te kunnen bedwingen. Guus probeert haar te kalmeren, maar dat lukt maar half. Er is immers in haar perceptie één groot risico aan deze onderneming: dat de Oude Heer toch lucht van deze tocht heeft gekregen en op een of andere manier via relaties aan de Nederlandse grensbewaking de opdracht heeft laten doorgeven dat dit gezelschap moet worden tegengehouden. Ze kent hem en zijn drammerigheid, en ze is inmiddels echt bang voor hem. Daarom moest het ook allemaal in één dag gebeuren, en wel vlak voor mijn verjaardag. Niemand zou verwachten dat ze uitgerekend dan Nederland zou verlaten, er waren immers afspraken voor de viering gemaakt.
Uit een grenskantoortje komt een man in uniform. Hij is beleefd en vriendelijk, en vraagt met een grappig Limburgs accent naar de papieren. Die zijn in orde, zeg hij even later. En, waar gaat de reis naartoe? ‘Naar Palenberg, daar woont mijn moeder,’ zegt Wera. Het is voor het eerst dat ik iets verneem over het doel van deze reis. Het zegt me eigenlijk niets en mijn stemming wordt er niet beter op. Over een paar uur ben ik jarig. Zeven jaar. In een stad waar ik nog nooit van gehoord heb en bij een mevrouw die ik niet ken en die mijn grootmoeder schijnt te zijn.

image (78)

Alexander Münninghoff

Titel: De stamhouder
Schrijver: Alexander Münninghoff
Uitgeverij: Prometheus, Bert Bakker
isbn: 9789035142268

De onderwaterzwemmer – P.F. Thomése

Geplaatst in Romans door

onderwaterzwemmer_7f3

Volgens Lily

Het boek De onderwaterzwemmer kwam in 2015 uit en werd genomineerd voor diverse literaire prijzen waaronder in 2016 de Libris (gewonnen door Jij zegt het van Connie Palmen). Thomése ging er uiteindelijk vandoor met de lezerprijs van de (Belgische) Fintro Literatuurprijs. Aan de tafel bij De Wereld Draait Door werd het boek van de maand. Reden genoeg dus om het boek te lezen. Ik wist niet wat ik moest verwachten. Heb een paar jaar geleden J. Kessels de film gezien (gebaseerd op de verhalen van Thomése rondom J. Kessels) als openingsfilm van het Nedelands Film Festival en dat vond ik een nogal explicite rauwe film (met wel een fantastische rol van Fedja van Huêt als de schrijver P.F. Thomése).
De onderwaterzwemmer is echter van een heel ander genre. Het verhaal van Tin die als veertienjarige jongen tijdens de oorlog zijn vader bij het overzwemmen van een rivier verliest. Maar dat blijkt niet de enige dramatische gebeurtenis in zijn leven te worden. We volgen Tin de rest van zijn leven: als 44 jarige tobber en als 74 jarige in het ziekenhuis zijn leven overdenkent. Hoewel ik het verhaal hier en daar wat overdreven vindt en niet geheel geloofwaardig is daar prima overheen te komen vanwege de werkelijk sublieme schrijfkwaliteiten van Thomése. Mooie zinnen buitelen over elkaar heen in dit boek.

Alleen wil hij zijn. Maar ook in zichzelf houdt hij het niet uit. Zoveel leegte, en nergens een plek om te kunnen verdwijnen.

Maar ook het gebruik van het woord ‘aanwezigheidsschaamte’, “je voelt nooit zo sterk dat je leeft als wanneer je een dode naast je hebt” schrijft Thomése. Mooi woord!
Iedereen kent wel dat gevoel: de onmacht om terug te keren naar het ogenblik waarop alles nog heel was en intact, maar dat voorgoed voorbij is. Dit boek is zeker een aanrader!

Fragment

Tin heeft besloten om in zijn eentje in de auto te gaan slapen. Vic heeft hem niet kunnen overtuigen, en hij haar niet. ‘Ik ga me echt niet opvouwen op de achterbank Tin, alleen omdat jij zo neurotisch doet over die tent.’ Het heeft iets van een echtelijke ruzie nu, en dat is niet zijn bedoeling. Jean-Luc sust de gemoederen. ‘We’ll take care, Martin. Victorine will be alright with us.’ Waar bemoeit die lul zich mee. Maar Tin zegt niks.
Hij vindt het vervelend haar tussen vreemde kerels te moeten achterlaten, verdwaalde locals met ongetwijfeld idiote fantasieën over vrouwen uit het welvarende Westen. Daar denkt hij liever niet te lang over na. Hij weet dat het geen zin meer heeft te proberen haar nog op andere gedachte te brengen. Het voordeel is dat hij nu even op zichzelf kan zijn, iets wat hij al in geen dagen is geweest. Het liefst zou hij even totaal verdwijnen, zoals je het licht uitdoet, een wonderbaarlijke eclips die hem verlost van de zwaarte van het hier en nu. Niet dood, maar weg. Het moet mogelijk zijn om nergens te zijn en toch te zíjn. Zoals de slaap de droom kent, zo moet het leven toch ook iets hebben? Een soort time-out?

man, gebruik toch eens je verstand

Titel: De onderwaterzwemmer
Auteur: P.F. Thomése
Uitgever: Altas contact
isbn: 9789025444310

 

Het raadsel Spinoza – Irvin D. Yalom

Geplaatst in Historische roman door

spinoza_07e

Volgens Lily

Enige tijd geleden las ik Nietzsches tranen van Irvin D. Yalom, een roman gebaseerd op het leven van Friedrich Nietzsche. Een mooie historische, filosofische roman (zie recensie elders). Via Lily’s Literaire Leeslounge 2 las ik onlangs Het raadsel Spinoza van Yalom (of in het Engels The Spinoza Problem). En wederom werd ik gegrepen door een prachtig historisch verhaal waar de schrijver de levens van Baruch Spinoza, jood en filosoof en Alfred Rosenberg, de belangrijkste ideoloog op het gebied van het antisemitisme van de nazi’s, met elkaar verweeft tot een mooi verhaal.

Baruch Spinoza werd op z’n drieëntwintigste door de joodse gemeenschap in Amsterdam verstoten en hij bracht de rest van zijn leven in eenzaamheid zonder familie door.  Hij verhuisde naar Rijnsburg. Daar voorzag hij in zijn onderhoud door het slijpen van glazen. Verder schreef hij veel. Alfred Rosenberg nam tijdens de Tweede Wereldoorlog de bibliotheek van Spinoza in beslag. Rosenberg was gebiologeerd door Spinoza, hoe kon het dat deze jood zo invloedrijk was? De boeken werden na de oorlog teruggevonden in een Duitse zoutmijn.

Fragment

Een paar weken eerder was Alfred een citaat van Albert Einstein tegengekomen: ‘Het geheim achter creativiteit is weten hoe je je bronnen moet verhullen.’ Aanvankelijk had hij verontwaardigd gesnoven: ‘Dat is nou weer typisch die oneerlijkheid, die hypocrisie van joden’, en had hij het hele idee van de hand gewezen. Maar dagenlang bleef de uitspraak van Einstein hem om onnavolgbare redenen te binnen schieten. Was dat misschien de sleutel tot het raadsel Spinoza? Misschien waren die ‘oorspronkelijke’ ideeën van Spinoza helemaal niet zo oorspronkelijk. Misschien zat de oorsprong van zijn gedachten wel verborgen in de honderdnegenenvijftig boeken van zijn bibliotheek.

img_6165 Het Spinozahuis in Rijnsburg.

img_6152 De bibliotheek van Spinoza.

De originele bibliotheek van Spinoza werd samen met zijn bed, kleding, schoenen en pennen na zijn dood geveild om de begrafeniskosten mee te kunnen dekken. De boeken werden verkocht en raakten verspreid. Gelukkig had de notaris voorafgaand aan de veiling een complete lijst opgesteld van de boeken, en ruim twee eeuwen later heeft een joodse filantroop een groot deel van deze titels, dezelfde edities uit dezelfde jaren en dezelfde plaatsen van publicatie opnieuw verzameld. Op slechts enkele titels na is dit gelukt. Deze boeken staan nu in Rijnsburg.

Vanaf dag één is een gastenboek bijgehouden in het huis van Spinoza in Rijnsburg, dat al vele jaren een museum is. En in dat gastenboek tref ik de naam van Einstein aan, een grote bewonderaar van Spinoza.

img_6161 Gastenboek met o.a. Einsteins handtekening.

De laatste jaren van zijn leven woonde Spinoza in Den Haag aan de Paviljoensgracht. Hij stierf daar in 1677, waarschijnlijk aan de gevolgen van het inademen van fijne deeltjes tijdens het lenzen slijpen. Hij werd slecht vierenveertig jaar.

img_6172 Laatste woonplaats van Spinoza in Den Haag.

Het portret van Spinoza stond vanaf 1973 op ons briefje van duizend gulden, tot in 2002 de euro werd ingevoerd.

Nog steeds is het werk van Spinoza niet makkelijk te begrijpen. Vooral een van zijn belangrijkste werken Ethica staat vol met moeilijke stellingen:

  • Al wat is, is in zichzelf of in iets anders.
  • Datgene wat niet door bemiddeling van iets anders kan worden begrepen, moet uit zichzelf begrijpbaar zijn.

Verder was Spinoza’s idee dat God in alle dingen om ons heen zit, revolutionair voor de tijd waarin hij leefde.

Dit boek is voor wie geïnteresseerd is historie en filosofie een absolute aanrader.

Titel: Het raadsel Spinoza
Schrijver: Irvin D. Yalom
Uitgever: Balans
isbn: 9789460038945